مذهب شیعه چه زمانی بوجود آمد ؟

یکی از سوالات شما درباره این است که مذهب تشیع از چه زمانی بوجود آمد؟

بعضی از ناآگاهان این مذهب را منسوب به عبدالله سبا در زمان خلافت عثمان میدانند و بعضی به دیالمه یا صفویه ربط میدهند.

اکنون پاسخ را از زبان کسی مینویسم که در این باره در حضور اهل تسنن مناظره کرده شخصیتی عالم مشهور به  سلطان الواعظین شیرازی

(برای شناخت مختصر شخصیت ایشان کلیک کنید)

ضمنا اکثر آدرس ها در پاورقی از کتب علمای اهل تسنن است.

پاسخ: اولا باید گفت که از دید شیعیان، عبدالله بن سبا(1) یک یهودی و ملعون است و در اخبار شیعه از وی مذمت بسیار شده است. ثانیا شیعه یک حزب سیاسی نیست که در زمان خلافت عثمان درست شده باشد، بلکه سیر طبیعی اسلام است که در آن به دستورات حضرت خاتم الانبیاء(صلی الله علیه وآله) دقیقا عمل شده است. شیعه در لغت به معنی پیرو می باشد و این کلمه برای این مورد اولین بار بر زبان خود صاحب وحی جاری شده است; بر زبان کسی که خداوند در قرآن کریم درباره او فرموده است:{ وما ینْطق عن الْهوی انْ هو الا وحْی یوحی}; «هرگز با هوای نفس سخن نمی گوید و سخن او غیر از وحی خدا نیست(2)». و در قرآن این لفظ چند بار آمده است { وان منْ شیعته لابْراهیم}.(3) 

 
حافظ ابو نعیم احمد بن عبدالله ـ از محدثین بزرگ اهل سنت ـ در کتاب «حلیه
الاولیاء» از ابن عباس روایت می کند که چون آیه شریفه { ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولیک همْ خیْر الْبریه جزاوهمْ عنْد ربهمْ جنات عدْن تجْری منْ تحْتها اْلانْهار خالدین فیها ابدا رضی الله عنْهمْ و رضوا عنْه}; «آنان که ایمان آورده اند و نیکوکار شدند به حقیقت، بهترین اهل عالمند. پاداش آن ها نزد خدا باغ های بهشت عدن است که نهرها زیر درختانش جاری است و در آن بهشت تا ابد جاودان و متنعمند و خدا از آن ها خشنود است(4)». بر پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) نازل شد، پیغمبر خطاب به علی ابن ابی طالب(علیه السلام)فرمود: «یا علی! در این آیه شریفه، مراد از خیر البریه تو و «شیعیانت» می باشید. روز قیامت تو و شیعیانت در حالی که خداوند از شما راضی و شما هم از خداوند راضی و خشنود هستید می آیید(5)».
ابو الموید موفق بن احمد خوارزمی در مناقب حاکم ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله الحسکانی در کتاب «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل»، محمد بن یوسف گنجی شافعی در «کفایه الطالب» و سبط ابن جوزی حنفی در «تذکره الخواص» از یزید بن شراحیل انصاری، کاتب امیرالمومنین(علیه السلام) خبر داد که گفت: خودم از آن حضرت شنیدم که فرمود به هنگام رحلت خاتم الانبیاء پشت مبارک ایشان به سینه من بود، فرمود: «یا علی! آیا آیه شریفه (کسانی که ایمان آورده اند و صاحبان عمل صالح و خیر البریه...) را نشینده ای؟ به درستی که آن ها «شیعیان» تو می باشند و وعده گاه من و شما در روز قیامت، کنار حوض کوثر خواهد بود. همان روزی که خلایق، برای رسیدگی به حساب گرد آیند، شما را نیز بخوانند، و شما روسفید خواهید بود و شما را پیشوای روسفیدان صدا زنند.»(6)
جلال الدین سیوطی در تفسیر خود «الدر المنثور فی التفسیر بالماثور» از ابن عساکر دمشقی شافعی از جابر بن عبدالله انصاری که از بزرگان صحابه خاتم الانبیا می باشد نقل می کند که گفت: در خدمت حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) بودیم که علی ابن ابی طالب(علیه السلام)وارد شد، و پیغمبر فرمود: «قسم به کسی که جان من در قبضه قدرت او است، روز قیامت این مرد (اشاره به علی(علیه السلام)) و شیعه او از رستگارانند(7). آنگاه آیه مذکور نازل گردید. در همان تفسیر از ابن عباس نیز روایت شده که چون آیه فوق نازل شد، پیامبر(صلی الله علیه وآله)به علی(علیه السلام)فرمود: «روز قیامت تو و شیعیانت در حالی که از خداوند راضی و خداوند هم از شما راضی باشد می آیید(8).
از جابر بن عبدالله انصاری در مناقب نیز نقل شده است که گفت: در خدمت پیامبر گرامی اسلام بودیم که علی(علیه السلام)به طرف ما آمد. پیغمبرخدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «برادر من رو به شما آمد(9)». آنگاه به سمت کعبه نگاه کرد، دست علی را بالا برد و فرمود: «قسم به کسی که جان من در قبضه قدرت اوست، این علی و شیعیان او روز قیامت از رستگارانند(10)». سپس پیغمبر خدا(صلی الله علیه وآله)فرمود: علی(علیه السلام) قبل از همه شما ایمان آورد و باوفاترین افراد به عهد خدا می باشد و نیز عادل ترین شماها است و مرتبه اش در نزد پروردگار از همه شماها بالاتر است. در همان وقت، آیه مذکور نازل گردید. از آن به بعد هر گاه علی(علیه السلام) در میان جمعی ظاهر می شد، اصحاب پیغمبر می گفتند: «بهترین مردم آمد(11)».
ابن حجر در باب 11 صواعق و نیز علامه سمهودی در جواهر العقدین از «حافظ جمال الدین محمد بن یوسف زرندی مدنی» نقل می کند که: چون آیه مذکور نازل گردید، پیغمبر اسلام خطاب به علی(علیه السلام) فرمود: «یا علی! تو و شیعیانت خیر البریه هستید. روز قیامت تو و شیعیانت در حالی که از خدا راضی و خدا هم از شما راضی است، می آیید و دشمنان تو با حالتی خشمناک که دستهایشان به گردنشان بسته می باشد، خواهند آمد. آنگاه امیرالمومنین(علیه السلام) پرسید دشمن من کیست؟ فرمود: کسی که از تو بیزاری می جوید و تو را لعن می نماید(12)». این حدیث با اندک اختلافی در موده القربی نیز آورده شده است.
میر سید علی همدانی شافعی در موده القربی و ابن حجر در صواعق نیز از ام سلمه زوجه پیامبر نقل می کند که آن حضرت فرمود: «یا علی! تو و شیعیان و اصحابت در بهشت می باشید(13)».
در فصل نوزدهم مناقب، از رسول الله(صلی الله علیه وآله) خطاب به علی(علیه السلام) نقل شده است: «مثل تو در امت من مثل عیسی بن مریم است(14)» که قوم او سه فرقه شدند ـ مومنین و حواریون، دشمنان او که همان یهود بودند و غلات که درباره او غلو نموده و او را خدا و شریک خدا قرار دادند ـ امت من هم نسبت به تو، سه فرقه می شوند: «فرقه شیعتک و هم المومنون; فرقه ای شیعیان تو هستند که همانا مومنین می باشند»; فرقه ای هم دشمنان تو هستند و آنان ناکثین و شکنندگان عهد و بیعت با تو هستند و فرقه ای غلوکنندگان درباره تو هستند و آن ها گمراهان و جاحدین می باشند. سپس افزود: «یا علی! تو و شیعیانت و دوستان شیعیان تو در بهشت و دشمنان و غلو کنندگان درباره تو، در آتش جهنم خواهند بود(15)».

از طرفی دیگر چون در زمان حیات پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) چهار تن از بهترین صحابه خاص پیامبر یعنی:
1 . ابوذر غفاری،
2 . سلمان فارسی،
3 . مقداد ابن اسود کندی
4 . عمار یاسر
دارای این لقب (شیعه) بوده اند، می توان دریافت که نه تنها لفظ شیعه بعد از خلافت عثمان به وجود نیامده بلکه از زمان حیات پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) این لفظ رایج بوده است.
از طرفی، حافظ ابو نعیم در حلیه الاولیا و ابن حجر در صواعق محرقه از ترمذی نقل نموده اند که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «خداوند مرا به دوستی چهار نفر امر نموده و خبر داده است که خدا این چهار نفر را دوست می دارد(16)» و این چهار نفر عبارت اند از: «علی ابن ابی طالب(علیه السلام)، ابوذر، مقداد و سلمان». ابن حجر نیز مشابه همین حدیث را از پیغمبر نقل می کند: «بهشت برای سه نفر ـ علی و عمار و سلمان ـ مشتاق است(17)». آیا اعمال و رفتار اصحاب خاص رسول الله(صلی الله علیه وآله) که خداوند امر و خبر از دوست داشتن آن ها داده است، دلالت بر حقانیت شیعه ندارد؟

---

1 . راجع به عبدالله بن سبا چند نظر وجود دارد:
الف. عبدالله سبا افسانه ای است و وجود خارجی نداشته وسیف بن عمر تمیمی آن را ساخته است (علامه عسکری).
ب . وجود خارجی داشته و قبلا یهودی بوده، اسلام آورده، در زمان یهودیت غلو می کرده، در اسلام هم غلو کرده است و توسط امیرالمومنین اعدام شده است.
ج . وجود خارجی داشته، ولی احادیث سیف بن عمر ساختگی بوده است و با توجه به شواهد این به حقیقت نزدیک تر است (علامه شبیری زنجانی).
2 . نجم (53): 3 و 4
3 . صافات : 83 ; مریم : 69

4 . بینه (98): 7 و 8
5 . اللمعه البیضاء، ص413، حدیث 1125 ; شواهد التنزیل، ج 2، ص459 ; الدر المنثور، ج 8 ، ص589 ; المناقب، ص265، حدیث 247 ; شبهای پیشاور، ص156 «انت یا علی و شیعتک تاتی انت و شیعتک یوم القیامه راضین مرضیین».
6 . ینابیع الموده لذوی القربی، ج 1، ص125 و ج 2، ص357 ; شبهای پیشاور، ص156 «ای علی ا لم تسمع قول الله تعالی: } ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولیک همْ خیْر الْبریه{ هم انت و شیعتک و موعدی و موعدکم الحوض اذا اجتمعت الامم للحساب تدعون غرا محجلین»

7 . شواهد التنزیل، ج 2، ص467 ; المناقب، ص111 ; شبهای پیشاور، ص157 «و الذی نفسی بیده ان هذا و شیعته لهم الفایزون یوم القیامه فنزل } ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولیک همْ خیْر الْبریه{».
8. اللمعه البیضاء، ص413، حدیث 1125 ; شواهد التنزیل، ج 2، ص459 ; الدر المنثور، ج 8 ، ص589 ; المناقب، ص265، حدیث 247 «تاتی انت و شیعتک یوم القیامه راضین مرضیین».
9 . المناقب، ص111 ; شبهای پیشاور، ص157 «قد اتاکم اخی».
10 . ینابیع الموده لذوی القربی، ج 1، ص197 ; شبهای پیشاور، ص158 «و الذی نفسی بیده ان هذا و شیعته لهم الفایزون یوم القیامه».
11. الدر المنثور، ج 6 ، ص379 ; المناقب، ص112 ; شبهای پیشاور، ص158 «جاء خیْر الْبریه».

12. ینابیع الموده لذوی القربی، ج 2، صص357 و 452 ; النهایه، ج 3، ص276 به نقل از الغدیر، ج 3، ص78 ; شبهای پیشاور، ص158 «یا علی انت و شیعتک تاتی انت و شیعتک یوم القیامه راضین مرضیین و یاتی اعداوک غضبانا مقمحین قال یا رسول الله و من عدوی؟ قال: من تبرا منک و لعنک».
13 . المناقب، ص113 ; ینابیع الموده لذوی القربی، ج 1، صص328 و 425 ; شبهای پیشاور ص159 «یا علی انت و اصحابک فی الجنه انت و شیعتک فی الجنه».
14 . الشیعه فی احادیث الفریقین، ص128 به نقل از المناقب، ص226 ; ینابیع الموده لذوی القربی، ج 2، ص109 ; شبهای پیشاور، ص159 «مثلک فی امتی مثل المسیح عیسی بن مریم».
15 . المناقب، ص317 ; ینابیع الموده لذوی القربی، ج 1، ص328 ; شبهای پیشاور، ص159 «فانت یا علی و شیعتک فی الجنه و محبوا شیعتک فی الجنه و عدوک الغالی فیک فی النار».

16. تاریخ الکبیر، ج 9، ص31 ; مستدرک الحاکم، ج 3، ص131 ; شبهای پیشاور، ص161 «ان الله امرنی بحب اربعه و اخبرنی انه یحبهم».

17. سنن الترمذی، ج 5 ، ص332 ; مسند ابویعلی، ج 5 ص166 ; شبهای پیشاور ص161 «الجنه تشتاق الی ثلاثه; علی و عمار و سلمان».