یک پرسش
در راستای پاسخ گویی به سولات تربیتی و شبهات دینی فعالیت میکندیک پرسش
در راستای پاسخ گویی به سولات تربیتی و شبهات دینی فعالیت میکند17 شهریور، فاصله بین مردم و رژیم پهلوی را عمیق‌تر کرد
جمعه سیاه، جمعه خونین و «یوم ا...» نامهایی است که به 17 شهریور ۱۳۵۷ اختصاص دارد، روزی که عده‌ای آن را آغاز پایان کار رژیم شاهنشاهی ایران می‌دانند؛ ...
قدس آنلاین گزارش داد
وقایعی که در این روز اتفاق افتاد، هر گونه
امید به مصالحه با رژیم پهلوی را از میان برد و عملاً امکان به ثمر رسیدن
اصلاحات تدریجی، آرام و لیبرالی راعقیم گذارد.سالروز 17 شهریور را بهانه‌ای
قرار داده ایم، برای گفت وگو با دکتر رشید جعفر پور؛ مدرس دانشگاه و مدیر
گروه جامعه شناسی سیاسی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تا زمینه‌های شکل گیری
واقعه 17 شهریور، دستاوردها و روایت این واقعه را از زبان ایشان بشنویم.
* آقای دکتر زمینه‌های شکل گیری این واقعه مهم تاریخی در ایران چه بود ؟
درتحلیل انقلاب اسلامی دیدگاه‌های مختلفی
وجود دارد که به دو بخش کلی تقسیم می‌شود؛ دیدگاه اول معتقد است انقلاب
اسلامی پدیده‌ای مقطعی است و حوادثی جزیی را در این مقطع حساس تاریخی و شکل
گیری انقلاب اسلامی موثر می‌داند.اما دیدگاه دوم نگاهی اصولی به انقلاب
اسلامی دارد و معتقد است،انقلاب پدیده‌ای تدریجی می‌باشد که مجموعه عواملی
از سال 42 تا سال 57 در شکل‌گیری آن تأثیر گذار بوده است.
طی سالهای
پایانی حکومت پهلوی حوادث مهمی نظیر فوت حاج آقا مصطفی خمینی (اول آبان سال
56) و چاپ مقاله توهین آمیز علیه حضرت امام (ره) (17 دی سال 56، که به
قیام مردم قم در آن روز منجر شد) رخ داده است که با قیام مردم قم وسرکوبی
مردم توسط رژیم قیامهای متعددی از جمله قیام مردم تبریز در29بهمن، قیام
مردم یزد در 11اردیبهشت وهمچنین قیامهایی که در سراسرایران طی چله‌های
متعدد صورت گرفته و زمینه ساز پیروزی انقلاب اسلامی شده است تا اینکه
سرانجام در سایه تداوم چنین وقایعی طی سال 1357با برگزاری راهپیمایی عظیمی
که در روز آخر ماه مبارک رمضان (16 شهریور 1357) شکل گرفت، پایه‌های رژیم
پهلوی به لرزه افتاد و مسؤولان حکومتی فردای آن روز را که مصادف با (عید
فطر) 17 شهریور بود، حکومت نظامی اعلام کردند. طی آن روز پس ازاقامه
نمازعید فطر با هماهنگی از پیش تعیین شده ولبیک به ندای روحانیت و
انقلابیون، مردم در میدان ژاله سابق جمع شدند و بنای یک راهپیمایی عظیم را
گذاشتند. هنگامی که این راهپیمایی شکل گرفت، حکومت مسیرهای منتهی به میدان
ژاله را مسدود کرد و با کشتار خونین مردم بی‌پناه واقعه عظیم «جمعه خونین»
یا «جمعه سیاه» را رقم زد.
*آقای دکتر همانطور که گفتید قبل از 17
شهریور نیز قیامها و راهپیمایی‌هایی در کشور رخ داده بود، برخورد حکومت
پهلوی با مردم در17 شهریور چه تفاوتی با وقایع قبل از آن داشت؟
**17
شهریور سال 1357 را می‌توان نقطه عطف تاریخ انقلاب اسلامی دانست، البته در
15 خرداد سال 1342 نیز کشتاری جمعی مشابه کشتار 17 شهریور سال 1357 صورت
گرفته بود، اما دولت به خاطر اینکه عوام فریبی کند با مطرح کردن بحث فضای
باز سیاسی و حمایت ازحقوق بشر به ظاهر در صدد جبران برآمده بود، اما در
واقعه 17 شهریور هنگامی که حکومت راهپیمایی مردم در 16 شهریور را دید و
متوجه شد حضورمردم جدی است، با اعلام حکومت نظامی و شعار آشتی ملی، ایجاد
فضای باز سیاسی را کنار گذاشت و دست به قتل عام مردم زد، بنابراین 17
شهریور سال 57 به این دلیل نقطه عطف تاریخ انقلاب اسلامی محسوب می‌شود که
رژیم پهلوی در این تاریخ دست به تشدید کشتار مردم زده است .
* با توجه به تشدید کشتار مردم در اواخر حکومت پهلوی، حضور مردم در ماهها و روزهای پایانی حکومت مذکورچه تفاوتی با قبل داشته است؟
**هنگامی
که واقعه 17 شهریور در تهران اتفاق افتاد و خبر این واقعه از طریق
رسانه‌ها واعلامیه‌هایی که از سوی حضرت امام (ره) وسایر علما صادر می‌شد،
در سراسر کشور منتشر شد، از آن تاریخ تا پیروزی انقلاب اسلامی در دورترین
نقاط کشور اعتراضها و فراتر از آن اعتصابهای متعددی در کارخانه‌ها، نهادهای
دولتی و حتی نهادهای غیر دولتی رخ داد تا جایی که کنترل اعتصابها و
اعتراضهای مردم از دست دولت خارج شده بود وهمین مسأله موجب شد مردم با
شجاعت بیشتری با رژیم پهلوی مقابله کنند.
*چرا فضای باز سیاسی ایجاد شده در ماه‌های پایانی حکومت پهلوی تأثیری در مخالفت مردم با رژیم مذکور نداشت؟
**طرح
فضای باز سیاسی از سوی حکومت پهلوی تنها یک شعار بود، زیرا در شرایطی این
مسأله مطرح شد که هیچ تغییری در رویه حکومت مذکور ایجاد نشده بود به طوری
که زندانیان سیاسی در زندان وامام خمینی (ره) و تعداد زیادی از انقلابیون
وعلما در تبعید بودند.
از طرفی دیگر مردم از رژیم پهلوی دل کنده و یقین
داشتند نه تنها این رژیم خواسته‌های منطقی آنان را تامین نمی‌کند، بلکه
ماهیتی متفاوت با خواسته و اراده مردم وروحانیون دارد، در نتیجه حتی اگر
فضای باز سیاسی به مفهوم واقعی نیز ایجاد می‌شد، نمی‌توانستند مردم را راضی
کنند، چون در واقع مخالفتهای مردم با رژیم مذکور به اوج خود رسیده بود.
*آقای دکتر در خصوص دستاوردهای 17 شهریور سال 57 برایمان بگویید.
**یکی
از دستاوردهای مهم 17 شهریور این بود که تکلیف مردم با رژیم پهلوی روشن
شد. رژیم پهلوی نتوانست مردم را به شیوه‌های عوام فریبی آرام کند و مردم با
جدیت هرچه تمام‌تر پای امام وانقلاب ایستادند.
دستاورد بعدی که از
واقعه 17 شهریور سال 57 حاصل شد، این بود که واقعه مذکور به اسطوره مقاومت و
مظلومیت برای ملت ایران تبدیل و این مقاومت زمینه ساز وقایع مختلفی در
سراسر کشور شد، به طوری که حتی نویسندگان خارجی از جمله «پیر بلانشه» و
«نیکی کدی» نیز در کتابهای خود از واقعه 17 شهریور به عنوان نقطه عطفی
درپیروزی انقلاب اسلامی نام برده اند که طی مدتی کوتاه، به اسطوره مقاومت و
مظلومیت مردم ایران تبدیل شده است.
دستاورد بعدی17 شهریوراین بود که
این واقعه مهم موجب شد، اعتراضهای مردم تبدیل به اعتصابها و تعطیلی‌های
متعدد در دورترین نقاط کشور و در نتیجه انتشار انقلاب اسلامی به تمام شهرها
و روستاهای کشور شود که نقش مهمی در عمومی سازی قیام و نهضت انقلاب اسلامی
داشت.
یکی دیگر از دستاوردهای 17 شهریور ایجاد فاصله بیشتر بین مردم و
رژیم پهلوی بود، به طوری که این واقعه هیچ راهی برای ارتباط ملت با شاه و
نزدیکی با دولت باقی نگذاشت وعمق پیوند مردم با انقلابیون و رهبر کبیر
انقلاب را رقم زد.
* در تاریخ از 17 شهریور با نامهای جمعه سیاه وجمعه
خونین یاد شده است، چرا حضرت امام خمینی (ره) از این روز به عنوان «یوم
ا...» نام برده اند؟
**با توجه به اینکه حوادثی در برخی از روزها رخ
می‌دهد که می‌تواند سرنوشت ملتی را تغییر دهد و زندگی ملتی را از یک مسیر
عادی به مسیری خداپسندانه هدایت کند، آن روز را «یوم ا...» می‌نامند. از
این رو، گرچه طی 17 شهریور سال 57 تعداد زیادی ازمردم مظلوم و بی‌گناه توسط
حکومت پهلوی به شهادت رسیدند، اما چون این واقعه مهم موجب خیزشی عمومی در
سراسر ایران شد و تحولی عظیم در حوادث انقلاب اسلامی ایجاد کرد که موجب
پیروزی انقلاب اسلامی شد، حضرت امام (ره) این روز را در تاریخ انقلاب بسیار
تأثیرگذار می‌دانستند و آن را «یوم ا...» نامیدند .
